Φιλοσοφικός Λόγος Γ΄ Λυκείου Θεωρητικής Κατεύθυνσης Σαββάλας

Στο βιβλίο αυτό περιλαμβάνονται όλες οι διδασκόμενες ενότητες από τον Πρωταγόρα και την Πολιτεία του Πλάτωνα και από τα Ηθικά Νικομάχεια και τα Πολιτικά του Αριστοτέλη.

α) Πρωταγόρας: Ο Πρωταγόρας, ένα από τα ενδιαφέροντα νεανικά έργα του Πλάτωνα γραμμένο σε διαλογική μορφή, παρουσιάζει έντονα τις μεγάλες διαφορές που χώριζαν το Σωκράτη από τους σοφιστές. Οι σοφιστές αρνούνταν την ύπαρξη αντικειμενικής αλήθειας («πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος»), δίδασκαν στους νέους τη ρητορική και την πολιτική αρετή αντί αδράς αμοιβής, επαγγέλλονταν ότι με τη διδασκαλία τους οι νέοι ήταν σε θέση «τον ήττω λόγον κρείττω ποιείν και τον κρείττω ήττω», μετέβαιναν από πόλη σε πόλη για αναζήτηση μαθητών και αρέσκονταν σε ρητορικές επιδείξεις, σε συνεχή λόγο, σε μεγαλαυχίες και κενολογίες. Όλα αυτά εύρισκαν αντίθετο το Σωκράτη, που με τη διαλεκτική μέθοδο και την αυστηρή και επίμονη κριτική του αναζητούσε σε κάθε περίπτωση το βάθος των εννοιών και την αλήθεια. Η μόνη ομοιότητα μεταξύ των σοφιστών και του Σωκράτη αφορούσε το αντικείμενο διδασκαλίας τους. Η διδασκαλία τους δεν είχε ως αντικείμενο τη φύση και τη γένεση των όντων αλλά τον άνθρωπο και τα ποικίλα ηθικά και κοινωνικά προβλήματά του.

Το κύριο βέβαια θέμα του διαλόγου αυτού είναι αν η αρετή μπορεί να διδαχτεί. Τα τελικά συμπεράσματα από την όλη συζήτηση δεν αναδεικνύουν, φαινομενικά τουλάχιστο, κανένα νικητή, αφού από κάθε συνομιλητή απορρίπτεται το ένα σκέλος της αρχικής του θέσης.

β) Πολιτεία: Ο επιφανέστερος των Ελλήνων φιλοσόφων της αρχαιότητας Πλάτωνας στον εκτενή διάλογό του με τίτλο Πολιτεία ή Περί Δικαίου μάς παρουσιάζει τις απόψεις του για την ιδεώδη πολιτεία, που διασφαλίζει στον πολίτη της βίο άριστο και ευδαίμονα. Κεντρικό θέμα του μεγαλειώδους αυτού έργου είναι η δικαιοσύνη και το πρόβλημα του δίκαιου βίου, επεκτείνεται όμως και σε άλλα θέματα που έχουν σχέση με την ηθική φιλοσοφία, τη λογοτεχνική κριτική, την παιδαγωγική, την παθολογία των πολιτευμάτων και τη μεταφυσική. Η ιδεώδης αυτή πολιτεία του Πλάτωνα δεν υπόσχεται υλικές απολαύσεις στο λαό ούτε καθιερώνει την ισότητα των πολιτών· αποτελεί όμως την προϋπόθεση για την ατομική τελείωση του ανθρώπου.

γ) Ηθικά Νικομάχεια και Πολιτικά: Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης είναι ένα από τα καθολικότερα, φωτεινότερα και λαμπρότερα πνεύματα της παγκόσμιας διανόησης. Προικισμένος με θαυμαστή οξύνοια και κριτική οξύτητα, απέρριψε τη διδασκαλία περί των Ιδεών του μεγάλου του δασκάλου Πλάτωνα και αρνήθηκε την αυτοτελή υπόστασή τους. Για το Σταγ(ε)ιρίτη φιλόσοφο, τα είδη (= οι ιδέες) δεν υπάρχουν έξω από τον αισθητό κόσμο, αλλά είναι μέσα στα αισθητά πράγματα και αποτελούν το ουσιαστικό τους περιεχόμενο. Ο Αριστοτέλης υπήρξε πολυγραφότατος και ασχολήθηκε με όλα τα είδη του ανθρώπινου επιστητού. Διακρίθηκε για τη συστηματική επιστημονική του σκέψη και διαμόρφωσε τη φιλοσοφία του σε επιστήμη των εννοιών.

Στα αποσπάσματα των Ηθικών Νικομαχείων που θα εξετάσουμε γίνεται προσπάθεια να καθοριστεί η φύση και το περιεχόμενο της ευδαιμονίας, που αποτελεί το πιο μεγάλο αγαθό που επιδιώκουν με τις πράξεις τους οι άνθρωποι. Στα αποσπάσματα από τα Πολιτικά του γίνεται λόγος για τη γένεση της πόλης, για το περιεχόμενο της έννοιας «πολίτης», για τα είδη των πολιτευμάτων, για θέματα σχετικά με τη διακυβέρνηση της πόλης και για ζητήματα παιδείας και εκπαίδευσης.

Το παρόν πόνημα περιλαμβάνει το κείμενο όλων των προς διδασκαλία κεφαλαίων, κατά λέξη μετάφραση του κειμένου, γραμματικά και ετυμολογικά σχόλια, ομόρριζα λέξεων στην αρχαία ελληνική και τη νεοελληνική, χρονικές και εγκλιτικές αντικαταστάσεις, πλήρη συντακτική ανάλυση των προτάσεων, πραγματολογικά, ερμηνευτικά, ιδεολογικά και αισθητικά σχόλια, νοηματική απόδοση του κειμένου και θεματικό κέντρο, απαντήσεις στα θέματα για συζήτηση του σχολικού βιβλίου, καθώς και πρόσθετες ερωτήσεις και ασκήσεις με τις απαντήσεις τους. Περιλαμβάνει ακόμη τρίωρα διαγωνίσματα με πλήρεις απαντήσεις, καθώς και τα θέματα που δόθηκαν τα τελευταία χρόνια στις πανελλαδικές εξετάσεις με όλες τις απαντήσεις.

Θέλουμε να ελπίζουμε ότι η εργασία μας αυτή θα βοηθήσει ουσιαστικά τους μαθητές και τους φιλόλογους καθηγητές, προς τους οποίους κυρίως απευθύνεται.